Uluslararası İktisat I _{Uluslararası Ticaret Teorileri ve Politikaları}

İÇİNDEKİLER
KISIM I
ULUSLARARASI TİCARET TEORİLERİ
BÖLÜM 1
ULUSLARARASI TİCARETİN TEMELLERİ
1.1. ULUSLARARASI İKTİSADIN KONUSU.................................................................... 1
1.2. ULUSLARARASI TİCARETİN NEDENLERİ............................................................... 2
1.3. ULUSLARARASI TİCARET TEORİLERİNİN GELİŞMESİNİ SAĞLAYAN DÜŞÜNCE
AKIMLARI........................................................................................................... 3
1.3.1. Merkantilizm (1450-1750) ........................................................................... 3
1.3.2. Fizyokrasi (1750-1776)................................................................................. 6
1.3.3. Klasik Liberalizm........................................................................................... 7
1.3.3.1. Klasik iktisat okulunun temel varsayımları.............................................. 8
1.3.3.2. Klasik iktisat okulunun dış ticareti açıklamaya yönelik varsayımları........ 9
BÖLÜM 2
KLASİK VE NEOKLASİK DIŞ TİCARET TEORİLERİ
2.1. KLASİK DIŞ TİCARET TEORİLERİ........................................................................... 12
2.1.1. Mutlak Üstünlükler Teorisi (Adam Smith)..................................................... 12
2.1.2. Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi (David Ricardo)........................................ 14
2.1.3. Klasik Dış Ticaret Teorilerine Yöneltilen Eleştiriler........................................ 16
2.2. DIŞ TİCARET TEORİLERİNE NEOKLASİK YAKLAŞIM............................................... 17
2.2.1. Fırsat Maliyeti Kavramının Geliştirilmesi (Gottfried Haberler) ...................... 17
2.2.2. Fırsat Maliyeti ve Üretim Olanakları Eğrisi (Dönüşüm Eğrisi)........................ 18
2.2.3. Üretim – Maliyet İlişkisi ve Dönüşüm Eğrisi.................................................. 19
2.2.3.1. Sabit Maliyet- Sabit Verim Durumu ....................................................... 19
2.2.3.1.1. Sabit Maliyet Koşullarında Üretim Dengesi...................................... 19
2.2.3.1.2. Sabit Maliyet Koşullarında Dış Ticaret Dengesi................................. 23
2.2.3.2. Artan Maliyet-Azalan Verim Koşullarında Üretim ve Dış
Ticaret Dengesi...................................................................................... 28
2.2.3.3. Azalan Maliyet-Artan Verim Durumu...................................................... 30
2.2.3.3.1. Azalan Maliyet Koşullarında Üretim Dengesi.................................... 30
2.2.3.3.2. Azalan Maliyetler Koşullarında Dış Ticaret Dengesi.......................... 31
2.2.4. Çok Ülkeli Modelde Dış Ticaret..................................................................... 32
2.2.5. Uluslararası Nispi Fiyat Yapısının Belirlenmesi.............................................. 33
BÖLÜM 3
TALEP YÖNLÜ DIŞ TİCARET TEORİLERİ
3.1. KARŞILIKLI TALEP KAVRAMI................................................................................. 36
3.2. KARŞILIKLI TALEP VE TEKLİF EĞRİLERİ ANALİZİ.................................................... 36
3.2.1. Teklif Eğrileri İle Dış Ticaret Dengesi............................................................. 41
3.2.2. Teklif Eğrilerinin Konum Değiştirmesi ve Yeni Dış Ticaret Dengesi................ 42
3.3. TEKLİF EĞRİLERİ YARDIMIYLA KÜÇÜK ÜLKE AVANTAJININ BELİRLENMESİ
(ÖNEMSİZ OLMANIN ÖNEMİ)............................................................................ 45
3.4. TOPLUMSAL FARKSIZLIK EĞRİLERİ VE EKONOMİDE DENGE ................................ 47
3.4.1. Bireysel Farksızlık (Kayıtsızlık) Eğrileri .......................................................... 47
3.4.2. Toplumsal Farksızlık Eğrileri.......................................................................... 51
3.4.3. Toplumsal Farksızlık Eğrileri İle Kapalı Ekonomide Denge............................. 52
3.4.4. Toplumsal Farksızlık Eğrileri İle Açık Ekonomide Denge................................ 54
3.4.4.1. Ülkelerin Üretim Yapılarının Farklı Olması Durumunda Dış Ticaret......... 54
3.4.4.1.1. Dış Ticaret Üçgenleri........................................................................ 57
3.4.4.1.2. Dış Ticaret Sonrası Talep Yapısının Değişmesi Durumu..................... 57
3.4.4.1.3. Uluslararası Ticaret Kazançları.......................................................... 59
3.4.4.2. Ülkelerin Talep Yapılarının Farklı Olması Durumunda Dış Ticaret............ 62
3.5. DIŞ TİCARET HADLERİ ......................................................................................... 64
3.5.1. Net Değişim Ticaret Hadleri.......................................................................... 65
3.5.2. Brüt (Gayri Safi) Değişim Ticaret Hadleri...................................................... 65
3.5.3. Gelir Ticaret Hadleri .................................................................................... 66
3.5.4. Faktör Ticaret Haddi..................................................................................... 67
3.5.4.1. Tek Faktörlü Ticaret Haddi...................................................................... 67
3.5.4.2. Çift Faktörlü Ticaret Haddi...................................................................... 68
3.5.5. Reel Maliyet Ticaret Haddi........................................................................... 68
3.5.6. Fayda Ticaret Haddi...................................................................................... 69
BÖLÜM 4
NEOKLASİK TEORİLERİN GELİŞTİRİLMESİ:
FAKTÖR DONATIMI TEORİSİ (HECKSCHER- OHLIN TEOREMİ)
4.1. FAKTÖR DONATIMI TEORİSİNİN TANIMI VE TEMEL VARSAYIMLARI..................... 70
4.2. FAKTÖR DONATIMI VE FAKTÖR YOĞUNLUĞU KAVRAMLARI................................ 71
4.3. FAKTÖR DONATIMI TEORİSİNİN GRAFİK YARDIMIYLA İSPATI............................... 72
4.4. HECKSCHER – OHLİN MODELİNDEN ÇIKARILAN TEOREMLER.............................. 75
4.4.1. Faktör Donatımı Teoremi.............................................................................. 75
4.4.2. Uluslararası Faktör Fiyatları Eşitliği Teoremi................................................. 75
4.4.3. Stolper- Samuelson Gelir Dağılımı Teoremi................................................... 76
4.4.4. Rybczynski Teoremi...................................................................................... 77
4.5. HECKSCHER – OHLIN MODELİ'NİN TEST EDİLMESİ: LEONTIEF PARADOKSU......... 79
4.6. SPESİFİK FAKTÖR MODELİ................................................................................... 79
4.7. HOLLANDA HASTALIĞI ....................................................................................... 81
4.8. DIŞ TİCARETİ AÇIKLAYAN 1960 SONRASI YENİ TEOREMLER................................. 81
4.8.1. Nitelikli İşgücü Hipotezi (P. Kenen)............................................................... 82
4.8.2. Ölçek Ekonomileri Hipotezi........................................................................... 82
4.8.3. Teknoloji Açığı Hipotezi (Michael Posner-1961)............................................ 85
4.8.4. Ürün Dönemleri Hipotezi (Raymond Vernon-1966)...................................... 86
4.8.5. Kuzey-Güney Modeli (Paul Krugman-1979).................................................. 88
4.8.6. Tercihlerde Benzerlik Hipotezi (1961-Brunstom Linder)................................ 89
4.8.7. Monopolcü Rekabet Hipotezi....................................................................... 90
4.8.8. Taşıma Giderleri ve Dış Ticaret Teorisi.......................................................... 92
BÖLÜM 5
DIŞ TİCARET VE EKONOMİK BÜYÜME İLİŞKİSİ
5.1. FAKTÖR ARZI ARTIŞI İLE BÜYÜME....................................................................... 94
5.1.1. Yansız Büyüme.............................................................................................. 94
5.1.2. Ticaret Arttırıcı Yönlü Büyüme...................................................................... 95
5.1.3. Ticarete Karşıt Yönlü Büyüme....................................................................... 96
5.1.4. Genel Değerlendirme................................................................................... 98
5.2. FAKTÖR VERİMLİLİĞİ ARTIŞI İLE BÜYÜME .......................................................... 99
5.2.1. Nötr (Sapmasız) Yenilikler............................................................................. 100
5.2.2. Emek tasarruf eden yenilikler....................................................................... 101
5.2.3. Sermaye Tasarrufu Sağlayan Yenilikler.......................................................... 102
5.3. BÜYÜME VE BÜYÜK ÜLKE MODELİ...................................................................... 103
5.4. BÜYÜME VE DIŞ TİCARET İLİŞKİSİNİN TEKLİF EĞRİLERİ İLE İNCELENMESİ............ 104
5.5. YOKSULLAŞTIRAN BÜYÜME................................................................................. 105
5.6. DIŞ TİCARET HADLERİ VE KALKINMA İLİŞKİSİ ...................................................... 106
5.7. GENEL DEĞERLENDİRME..................................................................................... 108
KISIM II
ULUSLARARASI TİCARET POLİTİKALARI
BÖLÜM 6
ULUSLARARASI TİCARETİN HÜKÜMET POLİTİKALARI İLE DÜZENLENMESİ
6.1. GENEL BAKIŞ....................................................................................................... 111
6.2. HÜKÜMETLERİN DIŞ TİCARETE MÜDAHALE SEBEPLERİ....................................... 112
6.3. DIŞ TİCARET POLİTİKASI ARAÇLARINA GENEL BAKIŞ........................................... 114
6.4. DIŞ TİCARETTE KORUMACILIK YAKLAŞIMLARI .................................................... 115
6.4.1. Korumacı Politikaların Olumsuz Yanları ........................................................ 115
6.4.2. Korumacı Politikaların Haklı Yanları ............................................................. 116
6.4.3. Korumacı Politikaların Özel Yanları............................................................... 117
6.4.4. Korumacı Politikaların Belirli Amaçlar İçin Geçerli Olan Yanları.................... 117
6.5. GÜMRÜK VERGİLERİ (GÜMRÜK TARİFELERİ)....................................................... 118
6.5.1. Gümrük Vergilerinin Amacı ve Türleri........................................................... 118
6.5.2. Gümrük Vergisinin Matrahı.......................................................................... 119
6.5.2. Gümrük Vergisinin Ekonomik Etkileri............................................................ 120
6.5.2.1. Gümrük Vergilerinin Dar Anlamda Etkileri (Mikro Etkileri)..................... 120
6.5.2.2. Gümrük Vergilerinin Genel Ekonomik Etkileri (Makro Etkileri)............... 122
6.5.3. Gümrük Vergilerinin Yansıması..................................................................... 123
6.5.4. Metzler Paradoksu....................................................................................... 125
6.5.5. Optimum Tarife............................................................................................ 125
6.5.6. Etken Dış Koruma (Efektif Koruma)............................................................... 127
6.5.7. Özel Dış Ticaret Rejimleri.............................................................................. 129
6.5.8. Türkiye'de Gümrük Vergileri......................................................................... 130
6.6. İTHALAT KOTALARI.............................................................................................. 131
6.6.1. Kotaların Ekonomik Etkileri........................................................................... 131
6.6.2. Kota ve Tarifelerin Karşılaştırılması............................................................... 134
6.7. İTHALAT YASAKLARI............................................................................................ 135
6.8. DÖVİZ KONTROLLERİ (KAMBİYO DENETİMİ)........................................................ 137
6.9. İTHALAT TEMİNATLARI........................................................................................ 139
6.10. İÇ PİYASA ÜRETİMİNDE SÜBVANSİYONLAR....................................................... 139
6.11. İTHALATTA FARK GİDERİCİ VERGİ...................................................................... 142
6.12. İHRACAT VERGİLERİ.......................................................................................... 143
6.13. İHRACAT SÜBVANSİYONLARI............................................................................. 146
6.14. DAMPİNG......................................................................................................... 149
6.15. KARTEL............................................................................................................. 153
6.16. YERLİ ARA MAL KULLANMA ZORUNLULUĞU..................................................... 154
6.17. YENİ KORUMACILIK AKIMLARI.......................................................................... 154
6.17.1. Gönüllü İhracat Kısıtlamaları (Pazar Payı Düzenleme Anlaşması)................ 154
6.17.2. Görünmez Engeller..................................................................................... 155
6.17.3. Ciddi Zarar Tehdidi ..................................................................................... 156
BÖLÜM 7
ULUSLARARASI TİCARETİN KÜRESEL ANLAŞMALAR
VE ÖRGÜTLER İLE DÜZENLENMESİ
7.1. KÜRESELLEŞME SÜRECİNE GENEL BAKIŞ ........................................................... 160
7.2. ULUSLARARASI TİCARETİN GÜMRÜK TARİFELERİ VE TİCARET GENEL ANLAŞMASI
(GATT) İLE DÜZENLENMESİ................................................................................ 161
7.2.1. GATT İlkeleri................................................................................................. 161
7.2.2. GATT Toplantıları.......................................................................................... 162
7.3. ULUSLARARASI TİCARETİN DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ İLE DÜZENLENMESİ VE
KÜRESELLEŞMESİ............................................................................................... 163
7.3.1. Dünya Ticaret Örgütü ve GATT Karşılaştırması.............................................. 164
7.3.2. Dünya Ticaret Örgütü İle Kabul Edilen Anlaşmalar........................................ 164
7.3.3. Dünya Ticaret Örgütü Toplantıları ................................................................ 165
7.4. ULUSLARARASI TİCARETİN BÖLGESEL İKTİSADİ BİRLEŞMELER İLE
DÜZENLENMESİ................................................................................................. 167
7.4.1. İktisadi Birlik Türleri...................................................................................... 167
7.4.2. Gümrük Birliği ............................................................................................. 168
7.4.2.1. Gümrük Birliğinin Statik Etkileri ............................................................. 168
7.4.2.2. Gümrük Birliğinin Dinamik Etkileri......................................................... 172
7.4.2.3. Gümrük Birliğinin Başarı Koşulları.......................................................... 173
7.5. KUTUPLAŞMA TEORİSİ........................................................................................ 174
7.6. İKİNCİ EN İYİ TEOREMİ........................................................................................ 174
7.7. İKTİSADİ ENTEGRASYONLARA BAZI ÖRNEKLER.................................................... 175

7.7.1. Avrupa Birliği................................................................................................ 175
7.7.2. Kuzey Amerika Serbest Ticaret Bölgesi(NAFTA -1992).................................. 177
7.7.3. Orta ve Güney Amerika Ortak Pazarı (MERCOSUR- 1991)............................. 177
7.7.4. Ekonomik İşbirliği Örgütü (ECO-1985) ......................................................... 178
7.7.5. Güneydoğu Asya Uluslar Birliği (ASEAN- 1967)............................................. 178
7.7.6. Petrol İhraç Eden Ülkeler Teşkilatı (OPEC- 1960)........................................... 178
7.7.7. İslam Konferansı Teşkilatı (OIC - 1947) ......................................................... 179
7.7.8. Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği (APEC-1989).................................................. 179
7.7.9. İktisadi Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD- 1961) ....................................... 180
7.7.10. Gelişmekte Olan 8 Ülke (D 8)...................................................................... 180
7.7.11. Yirmiler Grubu (G20).................................................................................. 181
8. KAYNAKÇA............................................................................................................. 182