Türk Özel Sigorta Hukuku

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ.................................................................................................................... xv
İKİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ ................................................................................. xvi
ÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ.............................................................................xvii
DÖRDÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ......................................................................xviii
BEŞİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ............................................................................... xix
KISALTMALAR................................................................................................... xxi
BİRİNCİ BÖLÜM
SİGORTANIN ORTAYA KONULMASI
§ 1. Sigorta Kavramı Sigortanın Önemi ve Tasnifi .................................................... 2
I. Sigortanın Doğumu Tarihi Gelişimi ve Yararları ................................................ 2
A. İnsanlar ve Tehlikeler ..................................................................................... 2
B. Tehlikelerle Belli Başlı Mücadele Yolları ...................................................... 2
1. Koruma ........................................................................................................ 2
2. Yardım.......................................................................................................... 2
3. Öngörme ...................................................................................................... 3
a. Genel Olarak ............................................................................................ 3
b. Tasarruf .................................................................................................... 3
c. Sigorta ...................................................................................................... 4
aa. Genel Olarak ........................................................................................ 4
bb. Sigortanın Tarihi Gelişim .................................................................... 8
aaa. Uluslararası Alanda Sigortanın Tarihi Gelişimi.............................. 8
bbb. Ülkemizde Sigortanın Tarihi Gelişimi ......................................... 12
cc. Sigortanın Önemi ve Yararları ........................................................... 16
çç. Sigortanın Özel Türleri ...................................................................... 19
aaa. Mükerrer Sigorta (Reasürans)....................................................... 19
bbb. Geçici Sigorta Himayesi (Muvakkat Sigorta Kuvertürü) ............. 21
ccc. Kombine Sigorta ........................................................................... 22
ççç. Abonman Sigorta .......................................................................... 22
ddd. Karşılıklı Sigorta .......................................................................... 23
II. Sosyal Sigortalar – Özel Sigortalar Ayrımı ...................................................... 25
III. Özel Sigortaların Kendi İçinde Tasnifi ........................................................... 26
A. Genel Olarak................................................................................................. 26
Türk Özel Sigorta Hukuku Dersleri
B. İhtiyacın Karşılanması Kıstasına Göre Ayırım ............................................. 29
1. Somut Olarak (Zarar Sigortaları) ............................................................... 29
a. Aktif Sigortaları....................................................................................... 30
aa. Mal Sigortası ..................................................................................... 30
bb. Alacak Sigortası................................................................................. 32
cc. Kâr (Kazanç) Sigortası....................................................................... 32
b. Pasif Sigortaları....................................................................................... 33
aa. Kanuni Borçlara Karşı Sigorta .......................................................... 33
bb. Sözleşmeden Doğan Borçlara Karşı Sigorta ..................................... 34
cc. Zaruri Masraflara Karşı Sigorta ........................................................ 35
2. Soyut Olarak [Meblağ (Can) Sigortaları] ................................................... 35
a. Genel Bilgi ve Meblağ Sigortalarına Egemen Olan İlkeler..................... 35
b. Hayat Sigortaları ..................................................................................... 38
aa. Genel Olarak ...................................................................................... 38
bb. Tanımı................................................................................................ 38
cc. Türleri ................................................................................................ 40
aaa. Bireysel Hayat Sigortası................................................................ 40
i. Ölüm İhtimaline Karşı Sigorta....................................................... 40
ii. Belirli Bir Tarihte Yaşama İhtimaline Karşı Sigorta .................... 40
iii. Karma Sigorta.............................................................................. 40
bbb. Grup Hayat Sigortası ................................................................... 40
c. Kaza Sigortası ......................................................................................... 41
aa. Genel Olarak ...................................................................................... 41
bb. Tanımı................................................................................................ 44
cc. Türleri ................................................................................................ 44
aaa. Bireysel Kaza Sigortası................................................................. 44
bbb. Grup Kaza Sigortası ..................................................................... 44
ç. Hastalık ve Sağlık Sigortası .................................................................... 44
C. Riziko Konusuna Göre Ayırım ..................................................................... 45
1. Malvarlığı Sigortaları ................................................................................. 45
2. Şahısvarlığı Sigortaları ............................................................................... 45
Ç. Zarar (Malvarlığı) Sigortalarına İlişkin Temel Kavramlar ........................... 45
1. Sigorta Değeri ............................................................................................ 45
2. Sigorta Bedeli ............................................................................................ 46
3. Sigorta Zararı ............................................................................................. 47
4. Sigorta Tazminatı ...................................................................................... 48
IV. Zarar (Malvarlığı) Sigortalarına Egemen Olan İlkeler.................................... 48
A. Menfaat İlkesi ............................................................................................... 48
Türk Özel Sigorta Hukuku
1. Genel Olarak Kavram.................................................................................... 48
2. Sigortalanabilir Menfaat................................................................................ 50
3. Menfaat Eksikliğinin Sonuçları..................................................................... 51
B. Zenginleşme Yasağı (Tazmin İlkesi) ve Hukuki Sonuçları.............................. 55
1. Genel Olarak Zenginleşme Yasağı Kavramı ................................................. 55
2. Zenginleşme Yasağının Hukuki Sonuçları .................................................... 56
a. Genel Olarak .............................................................................................. 56
b. Aşkın Sigorta Yasağı ................................................................................. 56
aa. Kural ..................................................................................................... 56
bb. Aşkın Sigortanın İstisnası = Takseli (Mutabakatlı) Sigorta.................. 58
c. Eksik Sigorta .............................................................................................. 61
ç. Birden Çok Sigorta ve Hukuki Sonuçları................................................... 63
aa. Genel Olarak ......................................................................................... 63
bb. Müşterek Sigorta (Koasürans) ve Hukuki Sonuçları ............................ 64
cc. Kısmi Sigorta ve Hukuki Sonuçları ...................................................... 68
çç. Çifte Sigorta ve Hukuki Sonuçları ........................................................ 70
C. Halefiyet İlkesi – Sigortacının Kusurlu Üçüncü Kişiye Rücu Hakkı............... 72
1. Genel Olarak ................................................................................................. 72
2. Şartları ........................................................................................................... 75
a. Geçerli Bir Sigorta Sözleşmesinin Varlığı ................................................. 75
b. Sigorta Bedelinin Ödenmesi ...................................................................... 76
c. Sigorta Ettirenin Dava Hakkının Bulunması.............................................. 78
3. Hüküm ve Sonuçları...................................................................................... 78
a. Sigortacı Yönünden.................................................................................... 78
b. Sigorta Ettiren Yönünden........................................................................... 81
c. Zarar Sorumlusu Yönünden ....................................................................... 82
4. Halefiyet ve Rücu Kavramlarının Karşılaştırılması....................................... 83
İKİNCİ BÖLÜM
SİGORTA HUKUKUNUN KONUSU, NİTELİĞİ KAYNAKLARI VE SÖZLEŞME SERBESTİSİ İLKESİNE BAKIŞ
§ 2. Sigorta Hukukunun Konusu ve Niteliği............................................................. 88
§ 3. Sigorta Hukukunun Kaynakları ........................................................................ 88
1. Genel Olarak .............................................................................................. 88
2. Mevzuat (Yazılı Kaynaklar)....................................................................... 89
3. Sigorta Genel ve Özel Şartları.................................................................... 90
a. Sigorta Genel Şartları .............................................................................. 90
b. Sigorta Özel Şartları................................................................................ 91
4. Ticari Örf ve Adet Hukuku......................................................................... 92
5. Mahkeme Kararları ve Öğreti..................................................................... 93
Türk Özel Sigorta Hukuku Dersleri
vi
§ 4. Sigorta Hukukunda Sözleşme Serbestisi İlkesi ve Sınırlanması ile Sigorta Sözleşmesinde Koruyucu Hükümler............................................................ 93
I. Sigorta Hukukunda Sözleşme Serbestisi İlkesi ve Sınırlanması ........................ 93
A. Sigorta Hukukunda Sözleşme Serbestisi İlkesi............................................. 93
B. Sigorta Hukukunda Sınırlanması .................................................................. 94
1. Genel Olarak .............................................................................................. 94
2. Sigorta Sözleşmesinde Koruyucu (Emredici) Hükümler............................ 95
a. Genel Olarak ........................................................................................... 95
b. Tam Emredici Hükümler......................................................................... 96
aa. Sorumluluk Sigortası Dışındaki Zarar Sigortaları İçin Tam Emredici Hükümler ......................................................................... 96
bb. Sorumluluk Sigortaları İçin Tam Emredici Hükümler....................... 97
cc. Can Sigortaları İçin Tam Emredici Hükümler ................................. 100
c. Yarı Emredici Hükümler....................................................................... 102
aa. Sorumluluk Sigortası Dışındaki Zarar Sigortaları İçin Yarı Emredici Hükümler ....................................................................... 102
bb. Sorumluluk Sigortaları İçin Yarı Emredici Hükümler..................... 106
cc. Can Sigortaları İçin Yarı Emredici Hükümler.................................. 107
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
SİGORTA SÖZLEŞMESİ HUKUKU
§ 5. Sigorta Sözleşmesi.............................................................................................. 110
I. Sigorta Sözleşmesi Kavramı Benzeri Kavramlarla Karşılaştırılması Karakteristikleri Tarafları ile Diğer İlgili Kişiler ve Uygulanacak Hükümler ve Sırası................................................................................................. 110
A. Tanımı Hukuki Niteliği Kurulması ............................................................... 110
1. Tanımı ......................................................................................................... 110
2. Hukuki Niteliği............................................................................................ 113
3. Sigorta Sözleşmesinin Kurulması................................................................ 116
a. Genel Olarak ............................................................................................ 116
b. Sigorta Sözleşmesinde Şekil .................................................................... 118
c. Sigorta Poliçesi ve Diğer Sigorta Dokümanları ....................................... 119
aa. Sigorta Poliçesi ................................................................................... 119
bb. Diğer Sigorta Dokümanları................................................................. 121
aaa. Geçici (Muvakkat) Sigorta İlmühaberi .......................................... 121
bbb. Sigorta Sertifikası.......................................................................... 122
ccc. Zeyilname ...................................................................................... 122
B. Sigorta Sözleşmesinin Benzeri Kavramlarla Karşılaştırılması ve Özellikleri ........................................................................................................... 123
Türk Özel Sigorta Hukuku
1. Sigorta Sözleşmesinin Benzeri Kavramlarla Karşılaştırılması .................... 123
a. Sigorta Sözleşmesi ve Kumar ve Bahis.................................................... 123
b. Sigorta Sözleşmesi ve Garanti Sözleşmesi............................................... 125
2. Sigorta Sözleşmesinin Özellikleri ............................................................... 127
a. İltihaki (Katılmalı) Bir Sözleşme Olması................................................. 127
b. Azami İyiniyete Dayanan Bir Sözleşme Olması...................................... 128
c. Sosyal Nitelikli Bir Sözleşme Olması ...................................................... 128
d. Teminat Sözleşmesi Olması..................................................................... 129
e. Tesadüfe Bağlı “Aléatoire” Bir Sözleşme Olması.................................... 129
f. Sigorta Sözleşmesinin Kişiye Bağlı Sözleşmelerden olması .................... 130
C. Sigorta Sözleşmesinin Tarafları Diğer İlgili Kişiler ve Süresi ....................... 130
1. Tarafları....................................................................................................... 130
a. Sigortacı ................................................................................................... 130
b. Sigorta Ettiren .......................................................................................... 132
2. Diğer İlgili Kişiler ....................................................................................... 132
a. Zarar Sigortalarında İlgili Üçüncü Kişiler................................................ 132
aa. Sigortalı............................................................................................... 132
aaa. Genel Olarak .................................................................................. 132
bbb. Temsilen Yapılan Sigortada Sigortalı ........................................... 133
ccc. Başkası Hesabına Sigortada Sigortalı ............................................ 136
bb. Sigortalı Malı Edinen Kişi .................................................................. 139
cc. Sigorta Menfaati Üzerindeki Sınırlamalarda Üçüncü Kişiler.............. 140
aaa. Aynî Hak Sahipleri ........................................................................ 140
bbb. Sigorta Menfaatinin Haczinde Üçüncü Kişi Alacaklılar ............... 142
çç. Trafik Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortasında ve Tüm Sorumluluk Sigortalarında Üçüncü Kişiler .................................................................. 143
b. Hayat Sigortalarında İlgili Üçüncü Kişiler............................................... 144
aa. Riziko Taşıyan Kişi (Sigortalı) ........................................................... 144
bb. Sigortadan Faydalanan Üçüncü Kişi (Lehtar)..................................... 145
3. Süresi........................................................................................................... 147
a. Genel Olarak ............................................................................................ 147
b. Şekli Süre................................................................................................. 147
c. Sorumluluk Süresi (Maddi Süre).............................................................. 148
ç. Teknik Süre .............................................................................................. 149
Ç. Uygulanacak Hükümler ve Sırası................................................................... 149
1. Emredici Hükümler ..................................................................................... 150
2. Sözleşme Hükümleri ................................................................................... 150
3. Emredici Olmayan Ticari Hükümler ........................................................... 150
Türk Özel Sigorta Hukuku Dersleri
4. Ticari Örf ve Âdet ....................................................................................... 150
5. Genel Hükümler .......................................................................................... 151
II. Sigorta Sözleşmesinin Unsurları........................................................................ 151
A. Sigortacı (Insurer) .......................................................................................... 151
1. Sigorta Şirketlerinin ve Reasürans Şirketlerinin Kuruluşu.......................... 151
a. Genel Olarak ............................................................................................ 151
b. Ruhsat Almaları ....................................................................................... 153
2. İç Örgütlenmesi ........................................................................................... 154
a. Genel Olarak ............................................................................................ 154
b. Aktüerya ve İstatistik Servisi ................................................................... 155
c. Prodüksiyon Servisi.................................................................................. 155
ç. Hasar Servisi ............................................................................................ 155
d. Muhasebe Servisi ..................................................................................... 156
e. Hukuk Servisi........................................................................................... 156
f. Reasürans Servisi...................................................................................... 156
3. Dış Örgütlenmesi......................................................................................... 156
a. Sigorta Acenteleri..................................................................................... 156
aa. Acentenin Tanımı ve Unsurları ........................................................... 156
bb. Yardımcı Şahıs Olma Nitelikleri ........................................................ 158
cc. 5684 Sayılı Sigortacılık Kanuna Göre Sigorta Acentesi Olabilme Koşulları .........................................................................................................159
aaa. Genel Olarak .................................................................................. 159
bbb. Sigorta Acentelerinde Aranan Nitelikler ....................................... 160
i. Gerçek Kişi Sigorta Acentelerinde Aranan Nitelikler .................... 160
çç. Konuya İlişkin Diğer Düzenlemeler ................................................... 162
aaa. Sigorta Acentesinin Müsteşarlıktan Belge Alma ve Levhaya Kayıt Zorunluluğu .................................................................. 162
bbb. Müsteşarlıktan Belge Alınması ve Levhaya Kayıt Zorunluluğunun İstisnaları .................................................................... 162
dd. Sigorta Acentesinin Levhadan Silinmesi ............................................ 163
aaa. Levhadan Silinmeyi Gerektiren Haller .......................................... 163
bbb. Levhadan Silmeye İlişkin Usul ve Sigorta Acentesinin İtiraz Hakkı..................................................................................................... 163
ee. Sigorta Acentelerinin Başka Ticari Faaliyetlerine İlişkin Düzenlemeler............................................................................................ 164
aaa. Genel Olarak .................................................................................. 164
bbb. Acentelik Faaliyeti Dışında Başka Ticari Faaliyette Bulunabilecekler.................................................................................... 164
ccc. Acentelik Faaliyeti Dışında Başka Ticari Faaliyette Bulunamayacaklar ......................................................................................164
ff. Yabancı Sigorta Acentelerinin Türkiye'deki Faaliyetleri .................... 164
gg. Sigorta Acentelerinde Görev Almaları Yasak Olan Kişiler................ 164
Türk Özel Sigorta Hukuku
ğğ. Sigorta Acentesinin Müşteri Tazminatı (Portföy) Hakkı, Rekabet Yasağına Tabi Olması Sır Saklama ve Sigorta Ettireni Aydınlatma Yükümlülükleri..................................................................... 165
aaa. Sigorta Acentesinin Denkleştirme Tazminatı (Portföy) Hakkı ...... 165
bbb. Rekabet Yasağı Anlaşması ........................................................... 167
ccc. Sır Saklama Yükümlülüğü ............................................................. 167
ççç. Sigorta Ettireni Aydınlatma Yükümlülüğü .................................... 168
hh. Acentelik Sözleşmesinde Yetkisiz Temsil ......................................... 169
b. Sigorta ve Reasürans Brokerleri............................................................... 170
aa. Tanımı ve Hukuki Niteliği .................................................................. 170
bb. Sigorta ve Reasürans Brokeri Olabilmenin Koşulları......................... 171
aaa. Gerçek Kişi Brokerlerde Aranan Koşullar (m. 4). ......................... 171
bbb. Tüzel Kişi Brokerlik Faaliyetinde Bulunacak Tüzel Kişilerde Aranan Koşullar .................................................................................... 172
c. Sigorta Eksperleri..................................................................................... 173
4. Denetimi...................................................................................................... 174
B. Sigorta Ettiren ve Sigortalı (Insured, Assured / Insurant) ............................. 176
C. Sigorta Menfaati (Insurable Interest) ............................................................. 176
D. Riziko (Risk).................................................................................................. 177
E. Sigorta Bedeli (Amount Issued) ..................................................................... 184
F. Prim (Premium) .............................................................................................. 184
III. Sigortacı ve Sigorta Ettirenin Sözleşmeden Doğan Borç ve Yükümlülükleri ile Sigorta Sözleşmesinin Son Bulması.................................................................. 184
A. Genel Olarak Borç ve Yükümlülük Kavramları ............................................ 184
B. Sigortacının Borç ve Yükümlülükleri ............................................................ 185
1.Borçları......................................................................................................... 185
a. Sigorta Poliçesi Tanzim Etme ve Verme Borcu....................................... 185
aa. Genel Olarak ....................................................................................... 185
bb. Poliçe Tanzim Etme ve Verme Yükümlülüğünün İfası ...................... 186
aaa. İfa Zamanı...................................................................................... 186
bbb. İfa Yeri .......................................................................................... 187
cc. Poliçe Tanzim Etme ve Verme Yükümlülüğünün İfa Edilmemesinin Sonuçları .................................................................... 187
aaa. Poliçenin Tanzimi Borcu ile Rizikoyu Taşıma Borcu Arasındaki İlişki .........................................................................................187
bbb. Zararlardan Sorumluluk ................................................................ 188
ccc. Poliçenin Farklı Hükümler İçermesi .............................................. 189
b. Sigorta Himayesi (Riziko Taşıma) Borcu ................................................ 191
Türk Özel Sigorta Hukuku Dersleri
x
aa. Genel Olarak ....................................................................................... 191
bb. Rizikoyu Taşıma Borcunun Süresi ..................................................... 192
aaa. Kural: Rizikoyu Taşıma Borcu Primin Ödenmesi İle Başlar ......... 192
bbb. Rizikoyu Taşıma Borcunun Primin Ödenmesi İle Başlayacağı Kuralının İstisnaları........................................................... 193
i. Sözleşme ile Aksi Yönde Anlaşma................................................. 193
ii. Karada ve Denizde Eşya Taşıma Sigortaları.................................. 193
iii. Geçmişe Etkili Sigorta.................................................................. 193
cc. Rizikoyu Taşıma Borcunun Coğrafi Bakımdan Sınırlandırılması....... 195
çç. Rizikoyu Taşıma Borcunun Konu Bakımdan Sınırlandırılması.......... 195
dd. Rizikoyu Taşıma Borcunun Mahiyet İtibariyle Sınırlandırılması....... 195
c. Sigorta Bedelini Ödeme Borcu................................................................. 199
aa. Genel Olarak ....................................................................................... 199
bb. Sigorta Bedelini Ödeme Borcunun İfası ............................................. 199
aaa. Ödeme Zamanı............................................................................... 199
bbb. Ödemenin Muhatabı...................................................................... 201
ccc. Ödeme Şekli................................................................................... 201
ddd. Ödeme Miktarı .............................................................................. 202
i. Zarar Sigortalarında ........................................................................ 203
ia) Zarar Miktarının Tespiti ............................................................ 203
ib) Tazminat Miktarının Tespiti...................................................... 204
ii. Meblağ Sigortalarında ................................................................... 206
cc. Sigorta Bedelini Ödeme Borcunun İfa Edilmemesinin Sonuçları....... 206
ç. Giderleri Karşılama Borcu ....................................................................... 206
d. Diğer Borçları .......................................................................................... 207
2. Yükümlülükleri ........................................................................................... 207
a. Genel Olarak ............................................................................................ 207
b. Aydınlatma Yükümlülüğü........................................................................ 208
aa. Genel Olarak ....................................................................................... 208
bb. Aydınlatma Yükümlülüğünün İfası .................................................... 209
aaa. Aydınlatma Yükümlülüğünün Muhatapları ................................... 209
bbb. Aydınlatma Yükümlülüğünün Şekli.............................................. 209
ccc. Aydınlatma Yükümlülüğünün Zamanı........................................... 210
ççç. Aydınlatma Yükümlülüğünün Kapsamı......................................... 210
cc. Aydınlatma Yükümlülüğünün İfa Edilmemesinin Sonuçları .............. 210
C. Sigorta Ettirenin Borç ve Yükümlülükleri ..................................................... 213
1. Borcu – Prim Ödeme................................................................................... 213
a. Genel