Deniz Ticareti Hukuku (Maritime Law)

Dördüncü Baskıya Önsöz
Geçmişten bu güne önemi sürekli artan su taşımacılığının hukuku olan deniz ticareti hukuku kitabımızın 3. Baskısını yapmamız nihayet gündeme geldi ve biz de önceki iki baskımızdan aldığımız tecrübe il bu baskıyı hazırladık. Dünya tedarik zincirinin olmazsa olmazı deniz ticareti ve hukuku kuşkusuz üçer tarafı denizlerleçevrili güzel ülkemiz Trakya ve Anadolu anakaralarından oluşan T.C. için de çok önemlidir. Deniz ticaretinin önemi için birinci baskımızın önsözünde de önemli açıklamalarda bulunmuştuk.
Kitabımızın üçüncü baskısını da ilk iki baskıdaki bakış açımızla ger-çekleştirdik. Kimi eklemeler, çıkarmalar ve olmazsa olmaz tashihler gerçekleştirdik. Bu baskımızın da tüm hukukçu ve ilgili paydaş arka-daşlarımıza yararlı olmasını temenni ederiz.

Prof. Dr. Şaban KAYIHAN
İstanbul Ticaret Üniversitesi
Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku ABD.
Öğretim Üyesi
İSTANBUL, Ağustos 2024

İÇİNDEKİLER
BİRİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ ............................................................. İV
İKİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ ............................................................... Vİ
KISALTMALAR ......................................................................... XXİİİ
§ 1. Giriş, Kısa Tarihçe, Temel Kaynaklar ve Görevli ve Yetkili Mahkeme........ 1
I. Giriş .............................................................................................................. 1
II. Kısa Tarihçe ................................................................................................. 4
III. Deniz Ticareti Hukukunun Temel Kaynakları ............................................. 6
A. Kanunlar ................................................................................................. 6
B. Uluslararası Andlaşmalar ....................................................................... 8
IV. Deniz Ticareti Hukukundan Kaynaklı Davalarda Görevli ve Yetkili Mahkeme....................................................................................................... 10
BİRİNCİ BÖLÜM
GEMİ
§ 2. Geminin Tanımı, Yasal Unsurları ve Türleri ............................................ 17
I. Geminin Tanımı, Yasal Unsurları ve Hukuki Niteliği ................................... 17
A. Genel Olarak ........................................................................................ 17
B. Tanımı ve Yasal Unsurları ..................................................................... 17
C. Geminin Hukuki Niteliği ....................................................................... 18
II. Geminin Türleri ve Bütünleyici Parçaları ile Eklentileri ............................. 19
A. Geminin Türleri ve TTK.'nın Uygulama Alanı ....................................... 19
1. Geminin Türleri ................................................................................ 19
2. Türk Ticaret Kanunu'nun Uygulama Alanı ....................................... 20
B. Geminin Bütünleyici Parçaları ile Eklentileri ........................................ 21
1. Genel Olarak .................................................................................... 21
2. Bütünleyici Parça ve Eklenti Olmanın Hukuki Sonucu ...................... 21
§ 3. Geminin Hukuki Statüsünün Belirlenmesi İçin Gerekli Olan Hususlar.... 22
I. Geminin Adı ............................................................................................... 22
II. Tanıma İşareti ........................................................................................... 23
III. Bağlama Limanı ........................................................................................ 23
IV. Tonajı ....................................................................................................... 24
V. Klası (Sınıfı) ............................................................................................... 25
A. Genel Olarak ........................................................................................ 25
B. Klas, Geminin Kamu Düzenine Uygun Olup Olmadığının Denetlenmesidir ...................................................................................... 27
Deniz Ticareti Hukuku
x
C. Tarafların Akit Yapma Amacı Geminin Klas Denetiminden Geçirilmesidir ........................................................................................... 27
D. Klas Denetimi Deneme Sürüşüyle Yapılır ............................................. 29
E. Tersanenin Edimini İfası Klas Onayından Sonra Gerçekleşir ve Ücret Talep Hakkı Bundan Sonra Doğar ............................................................ 32
F. Uluslararası sözleşmelerdeki Kamu Düzenine İlişkin Düzenlemelerin Denetimi Klas Kuruluşu Tarafından Yapılır ............................................... 35
G. Gemi Klas İşlemi Bitmeden Ayrılmaya Hazır Olmaz ............................. 35
VI. Geminin Milliyeti – Türk Bayrağı Çekme ................................................. 36
A. Genel Olarak ........................................................................................ 36
B. Türk Bayrağı Çekme Hakkının Kazanılması ve Kullanılması .................. 37
1. Türk Bayrağı Çekme Hakkının Kazanılması ....................................... 37
a. Türk Bayrağı Çekebilecek Gemiler ............................................... 37
2. Yabancı Bir Geminin Türk Bayrağı Çekebilmesinin Koşulları ............ 39
3. Bir Türk Gemisinin Yabancı Bayrak Çekebilmesinin Koşulları .......... 40
4. Türk Bayrağı Çekme Hakkının Kullanılması ...................................... 40
a. Genel Olarak ................................................................................ 40
b. Kural ............................................................................................ 40
c. Gemi Tasdiknamesinin İstisnaları (Gemi Tasdiknamesi Olmadan Türk Bayrağı Çekme Hakkının Kullanılabilmesi) ................................ 41
C. Türk Bayrağı Çekme Hakkının Kaybedilmesi ........................................ 42
Ç. Türk Uluslararası Gemi Sicili (TUGS.) Kanunu Çerçevesinde Türk Bayrağı Çekme Hakkı ............................................................................... 42
1. Genel Olarak .................................................................................... 42
2. TUGSK. Çerçevesinde Bayrak Çekme Hakkı ..................................... 43
§ 4. Gemi Niteliğinin Edinimi ve Sona Ermesi ............................................... 43
I. Gemi Niteliğinin Edinimi ............................................................................ 43
II. Gemi Niteliğinin Sona Ermesi ................................................................... 44
A. Kurtarılamayacak Şekilde Batma ......................................................... 44
B. Tamir Kabul Etmez, Tamire Değmez Gemi ........................................... 44
§ 5. Gemi Sicilleri .......................................................................................... 45
I. Genel Olarak .............................................................................................. 45
II. Millî Gemi Sicili ......................................................................................... 47
A. Gemi Sicilini Tutma Yetkisi, Aleniyet ve Sorumluluk ............................ 47
1. Genel Olarak .................................................................................... 47
2. Gemi Sicilini Tutma Yetkisi ve Yetkili Sicil Müdürlüğü ...................... 47
3. Aleniyet ............................................................................................ 48
4. Sicilin Tutulmasından Sorumluluk .................................................... 48
B. Gemilerin Sicile Tescili .......................................................................... 49
İçindekiler
xi
1. Gemi Siciline Tescili .......................................................................... 49
a. Tescili Zorunlu Gemiler ................................................................ 49
b. Tescili İhtiyari Gemiler ................................................................. 49
2. Gemi Siciline Tescili Hukuken Mümkün Olmayan Gemiler .............. 49
3. Tescil Usulü ...................................................................................... 49
a. Talep Üzerine Tescil ..................................................................... 49
b. Sicil İşlemlerini Yaptırmaya Davet ............................................... 50
C. Gemilerin Sicilden Terkini (Silinmesi) ................................................... 51
1. İstem Üzerine Terkin ........................................................................ 51
2. Re'sen Terkin ................................................................................... 52
a. Genel Olarak ................................................................................ 52
b. Özel Durumlar ............................................................................. 52
Ç. Gemi Sicilindeki Kayıtlar ve Hukuki Etkileri .......................................... 53
1. Açıklayıcı - Kurucu Etki ..................................................................... 53
2. Karineler ve Gemi Siciline Güven ..................................................... 53
a. Karineler ...................................................................................... 53
b. Sicile Güven İlkesi ........................................................................ 54
D. Sicilin Tadili, Tashihi, İtiraz ve Şerh ...................................................... 55
1. Sicilin Tadili ve Tashihi ..................................................................... 55
2. İtirazın Sicile Kaydı ........................................................................... 56
3. Sicile Şerh Verilmesi ......................................................................... 56
III. Yapı Halindeki Gemilere Özgü Sicil .......................................................... 56
A. Genel Olarak ........................................................................................ 56
B. Yapının Tescili ....................................................................................... 57
C. Yapının Terkini ...................................................................................... 57
IV. Türk Uluslararası Gemi Sicili .................................................................... 58
A. Genel Olarak ........................................................................................ 58
B. TUGSK.'nın İrdelenmesi........................................................................ 59
1- Kuruluş, Tanım ve Amaç .................................................................. 59
2- TUGS.'a Tescil Koşulları .................................................................... 59
3- TUGS.'a Tescilin Hukuki Sonuçları .................................................... 60
a. Bayrak Çekme Hakkı .................................................................... 60
b.TUGS.'a Tescilli Gemilerde Gemi Adamı Çalıştırılması ................. 61
c. Gemi Adamlarının Sosyal Güvenliği ve Çalışma Koşulları ............ 61
ç. Yabancı Uyruklu Gemi Adamlarının Ülkeye Giriş – Çıkış ve Konaklamalarında Kolaylık .............................................................. 61
V. Bağlama Kütüğü ....................................................................................... 62
§ 6. Gemi Üzerinde Ayni Haklar .................................................................... 63
I. Genel Olarak .............................................................................................. 63
II. Gemi Üzerinde Mülkiyet Hakkı ................................................................. 64
Deniz Ticareti Hukuku
xii
A. Gemi Mülkiyetinin Edinimi ................................................................... 64
1. Gemi Mülkiyetinin Özel Hukuk Hükümlerine Göre Edinimi ............. 64
a. Hukuki İşlem Yoluyla .................................................................... 64
b. Hukuki İşlem Dışında Yollarla Edinimi (Aslen Kazanım) ............... 66
2. Gemi Mülkiyetinin Kamu Hukukuna Göre Edinimi .......................... 68
a. Denizde Zapt ve Müsadere Kanunu (10/07/1940 tarihli ve 3894 Sayılı) Hükümlerine Göre ........................................................ 68
b. TCK. Hükümlerine Aykırılık Sebebiyle .......................................... 68
c. Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu Hükümlerine Göre ...................... 68
B. Gemi Mülkiyetinin Kaybedilmesi ......................................................... 69
1. Geminin Zıyaı ................................................................................... 69
2. Terk .................................................................................................. 69
3. Kazandırıcı Zamanaşımı.................................................................... 69
4. Sicile Kayıtlı Gemi Payı ile İştirak Payı Üzerindeki Mülkiyetin Sona Ermesi .................................................................................................. 69
III. Gemi İpoteği ............................................................................................ 69
A. Genel Olarak ........................................................................................ 69
B. Tanımı ve Kurulması ............................................................................. 71
1. Tanımı .............................................................................................. 71
2. Kurulması ......................................................................................... 72
C. İpotek Hakkının Kapsamı ...................................................................... 74
1. Gemi ve Kira ..................................................................................... 74
2. Sigorta Tazminatı ............................................................................. 75
3. Kamulaştırma Bedeli Tazminat İstemleri ......................................... 75
Ç. İpotek Hakkının Derecesi ve İpoteğin Devri ile Değiştirilmesi ................ 75
1. İpotek Hakkının Derecesi ................................................................. 75
2. İpoteğin Devri ile Değiştirilmesi ....................................................... 76
D. İpotekli Alacaklının Hakları................................................................... 77
1. Alacak Muaccel Olduktan Sonraki Zaman Diliminde ....................... 77
2. Alacak Muaccel Olmadan Önceki Zaman Diliminde......................... 78
E. İpoteğin Sona Ermesi ve Sicilden Terkini .............................................. 79
F. İpoteğin Özel Türleri ............................................................................. 81
1. Birlikte Gemi İpoteği ........................................................................ 81
2. Üst Sınır (Maksimal) İpotek .............................................................. 81
3. Yabancı Para Üzerinden İpotek ........................................................ 81
4. Kıymetli Evraktan Doğan Borçlar İçin Gemi İpoteği ......................... 82
5. Sabit Değerli İpotek .......................................................................... 82
6. Yapı İpoteği ...................................................................................... 82
7. Kanuni İpotek ................................................................................... 83
IV. Gemi Üzerinde İntifa Hakkı ...................................................................... 83
İçindekiler
xiii
§ 7. Geminin Borda Evrakı ............................................................................ 84
İKİNCİ BÖLÜM
DONATAN, GEMİ İŞLETME MÜTEAHHİDİ, DONATMA İŞTİRAKİ, GEMİ ADAMLARI VE GEMİ ACENTESİ
§ 8. Donatan ve Gemi İşletme Müteahhidi .................................................. 85
I. Donatan – Geminin Mülkiyetine Sahip Olan ............................................. 85
A. Tanımı ve Unsurları .............................................................................. 85
1. Tanımı .............................................................................................. 85
2. Unsurları .......................................................................................... 85
B. Donatanın Tacir Sıfatı ........................................................................... 86
II. Gemi İşletme Müteahhidi – Geminin Mülkiyetine Sahip Olmayan Donatan ......................................................................................................... 86
A. Tanımı .................................................................................................. 86
B. Unsurları ............................................................................................... 87
C. Gemi İşletme Müteahhidinin Hukuki Konumu ..................................... 87
1. Gemi Maliki ile Olan Hukuki İlişkisi .................................................. 87
2. Üçüncü Kişilerle Olan Hukuki İlişkisi ................................................. 88
Ç. Gemi Malikinin Üçüncü Kişilere Karşı Hukuki Konumu ........................ 88
§ 9. Donatma İştiraki .................................................................................... 90
I. Donatma İştirakinin Tanımı ve Unsurları ................................................... 90
A. Tanımı .................................................................................................. 90
B. Unsurları ............................................................................................... 90
1. Kişi Unsuru ....................................................................................... 90
2. Gemi Üzerinde Paylı (Müşterek) Mülkiyet Bulunmalıdır ................. 90
3. Gemi Bütün Paylı Ortaklar Adına ve Hesabına İşletilmelidir ............ 91
4. Sözleşme Unsuru ............................................................................. 91
5. Gemin Suda Hareket Etmesini Gerektirecek Bir Amaca Özgülenmesi ........................................................................................ 91
6. Geminin Suda Ticari Bir Amaç İçin İşletilmesi .................................. 91
II. Donatma İştirakinin Tescili ....................................................................... 92
III. Donatma İştirakinin Yönetimi ve Temsili ................................................. 92
A. Genel Olarak ........................................................................................ 92
B. Donatma İştirakinin Temsili ................................................................. 92
C. Donatma İştirakinin Yönetimi .............................................................. 93
Ç. Kâr ve Zarara Katılım ile Masraflar ....................................................... 93
D. İştirak Payının Hukuki İşlemlere Konu Olması ...................................... 94
1. Temliki (Devri) .................................................................................. 94
Deniz Ticareti Hukuku
xiv
2. Rehni .................................................................................................... 94
IV. Gemi Müdürü .......................................................................................... 95
A. Atanması ve Azli ................................................................................... 95
B. Görev ve Yetkileri ................................................................................. 95
1. Yönetim ............................................................................................ 95
2. Temsil ............................................................................................... 95
a. Genel Temsil Yetkisi ..................................................................... 95
b. Özel Temsil Yetkisi ....................................................................... 96
c. Yetkilerin Sınırlandırılması ........................................................... 96
3. Gemi Müdürünün Yükümlülükleri ................................................... 97
a. Özen Yükümlülüğü ....................................................................... 97
b. Defter Tutma ve Belgeleri Saklama Yükümlülüğü ....................... 97
c. Bilgi ve Hesap Verme Yükümlülüğü ............................................. 97
V. Ortakların Üçüncü Kişilere Karşı Sorumluluğu ve Yetkili Mahkeme ......... 97
VI. Donatma İştirakinin Sona Ermesi ve Tasfiyesi ......................................... 98
A. Sona Ermesi.......................................................................................... 98
1. İradi Sona Erme Sebepleri ................................................................ 98
a. Fesih Kararı .................................................................................. 98
b. Geminin Devri .............................................................................. 98
2. Haklı Sebeple Ortaklıktan Çıkma Talebi Sonucu Mahkeme Kararı İle Fesih.............................................................................................. 98
3. Donatma İştirakinin İflası ................................................................. 99
B. Donatma İştirakinin Tasfiyesi ............................................................... 99
§10. Donatanın Sorumluluğu ve Sorumluluğunun Sınırlandırıldığı Durumlar ...................................................................................................... 100
I. Donatanın Sorumluluğu ........................................................................... 100
A. Genel Olarak ...................................................................................... 100
1.Genel Olarak........................................................................................ 102
aa. Gemi Adamlarının ve Kılavuzların Görevlerini İfa Ederlerken Kusurlarından Dolayı Sorumluluğu ...................................................... 102
bbb. Sorumluluğun Şartları ............................................................ 103
bb. Kaptanın İşlemlerinden Dolayı Sorumluluğu ................................. 105
aaa. Kaptanın Yasal Temsil Yetkisine Dayanarak Akdettiği Hukuki İşlemlerden Doğan Sorumluğu ...................................................... 105
bbb. Kaptanın Yükle İlgili İş ve İşlemlerinden Sorumluluğu ........... 105
cc. Müşterek Avaryada Kurtarılan Gemi ve Navlun Sebebiyle Sorumluluğu ........................................................................................ 106
çç. Çatma ve Kurtarma Sebebiyle Donatanın Sorumluluğu ................ 106
II. Donatanın Sorumluluğunun Sınırlandırılması Sistemi ve Kapsamı (-ile Sorumluluk) ....................................................................................... 110
İçindekiler
xv
A. Genel Olarak ...................................................................................... 110
B. Sorumluluğun Sınırlandırılmasında Sistem ........................................ 113
III. Sınırlamaya Tabi Alacaklar ve Sınırlama Hakkını Ortadan Kaldıran Hareketler ile Sınırlama Dışında Bırakılan Alacaklar .................................... 118
§ 11. Gemi Adamları ................................................................................... 124
I. Kaptan...................................................................................................... 124
A. Kaptanın Görevleri ............................................................................. 124
1. Geminin Denize ve Yola Elverişli Olup Olmadığına Dikkat Etme Görevi ............................................................................................... 124
2. Geminin Yüklemeye ve Boşaltmaya Elverişli Olup Olmadığına Dikkat Etme Görevi........................................................................... 124
3. Yabancı Mevzuata Uyma .............................................................. 124
4.Yola Çıkma ..................................................................................... 124
5. Gemide Hazır Bulunma ................................................................. 125
6. Gemi Jurnali Tutma Görevi ........................................................... 125
7. Deniz Raporu Tutma Görevi ......................................................... 125
B. Kaptanın Yetkileri ............................................................................... 126
1. Donatanı Temsil Yetkisi ................................................................ 126
a. Kapsamı ..................................................................................... 126
b. Kaptanın Temsil Yetkisinin Sınırlandırılması .............................. 128
c. Fesihten Sonra Kaptanın Yetkilerinin Kaldırılması ..................... 128
ç. Kaptanın Vekâletsiz İş Görmesi .................................................. 128
2. Taşıyanı Temsil Yetkisi.................................................................... 128
3. Yükle İlgilileri Temsil Yetkisi ........................................................... 128
C. Kaptanın Hukuki Sorumluluğu ............................................................ 129
1. Özen Yükümlülüğü ......................................................................... 129
2. Sorumluluğu ................................................................................... 129
II. Diğer Gemi Adamları ............................................................................. 130
§ 12. Gemi Acenteleri ................................................................................. 131
I. Genel Olarak ............................................................................................ 131
II. Acentelerin Türleri .................................................................................. 132
III. Acentenin Temsil Yetkisi ........................................................................ 132
IV. Acentenin Belirlenmesi ......................................................................... 135
V. Acentenin Görevlendirilmesi .................................................................. 136
Deniz Ticareti Hukuku
xvi
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
DENİZ TİCARETİ SÖZLEŞMELERİ
§ 13. Gemi Kira Sözleşmesi ......................................................................... 139
I. Genel Olarak ............................................................................................ 139
II. Tanımı, Unsurları ve Türleri .................................................................... 139
A. Tanımı ................................................................................................ 139
B. Unsurları ............................................................................................. 140
C. Türleri ................................................................................................. 140
III. Sözleşmenin Kurulması ve Gemi Siciline Şerh ....................................... 140
A. Sözleşmenin Kurulması ...................................................................... 140
B. Gemi Siciline Şerh............................................................................... 142
IV. Tarafların Hak ve Borçları ...................................................................... 143
A. Kiralayanın Borçları ve Hakları ........................................................... 143
1. Borçları ........................................................................................... 143
2. Hakları ............................................................................................ 144
B. Kiracının Borçları ve Hakları ............................................................... 144
1. Borçları ........................................................................................... 144
2. Hakları ............................................................................................ 145
V. Zamanaşımı ............................................................................................ 145
§ 14. Zaman Çarteri Sözleşmesi (Time Charterparties) ................................. 146
I. Genel Olarak ............................................................................................ 146
II. Tanımı, Hukuki Niteliği, Kurulması ve Tarafları ....................................... 147
A. Tanımı ve Hukuki Niteliği ................................................................... 147
1. Tanımı ............................................................................................ 147
2. Hukuki Niteliği ................................................................................ 148
B. Kurulması, Şekli, Tarafları ile Tarafların Hakları ve Borçları ............... 149
1. Kurulması ve Şekli .......................................................................... 149
2. Tarafları .......................................................................................... 149
3. Tarafların Borçları ve Hakları.......................................................... 149
a. Tahsis Edenin Borçları ve Hakları ............................................... 149
b. Tahsis Olunanın Borçları ve Hakları ........................................... 151
4. Zamanaşımı .................................................................................... 152
§ 15. Navlun Sözleşmeleri, İfası ve Taşıma Senetleri................................... 153
I. Navlun Sözleşmelerinin Tanımı